To żadna tajemnica, że dostęp do sprzętu rehabilitacyjnego, przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych dla osób z niepełnosprawnościami w Polsce jest niewystarczający.
Możliwość korzystania z najnowocześniejszych rozwiązań technologicznych, a niejednokrotnie jakichkolwiek rozwiązań, choćby z wypożyczalni, to wciąż dla wielu potrzebujących nierealne marzenie.
Niewielki odsetek niepełnosprawnych w ogóle walczy o swoje prawa. Jak przypomina NIK w 2021 roku 2,3 mln Polaków miało orzeczenia o niepełnosprawności lub niezdolności do pracy.
W kolejnym roku z wnioskiem o dofinansowanie sprzętu rehabilitacyjnego i pomocniczego zgłosiło się niewiele ponad 10 proc. z nich.
Pomoc uzyskało jedynie 165 tysięcy osób.
Przyczyna w zasadzie jest jedna.
Rehabilitacja: czego konkretnie dotyczyły wnioski
Osoby z niepełnosprawnością wnioskowały o dofinansowanie sprzętu niezbędnego do zajęć rehabilitacyjnych oraz przyrządów i przedmiotów umożliwiających lub ułatwiających samodzielne funkcjonowanie.
Protezy, kule, wózki inwalidzkie, aparaty słuchowe, różnego rodzaju lupy dla niedowidzących, pieluchomajtki, cewniki - tego głównie dotyczyły wnioski.
Dofinansowanie uzyskało niespełna 62% wnioskujących, a jego wielkość stanowiła zaledwie 57% wnioskowanej kwoty ogółem.
Brak niezbędnego wsparcia - za małe środki z PFRON-u
Wielkość środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych od lat nie zaspokaja potrzeb osób z niepełnosprawnościami.
Jak podkreśla NIK, stanowi to szczególnie istotny problem dla osób doświadczonych ograniczeniem sprawności organizmu, znajdujących się jednocześnie w trudnej sytuacji materialnej, dla których skorzystanie ze wsparcia finansowego przy zakupie niezbędnych przedmiotów i urządzeń ma szczególne znaczenie.
Kontrola NIK w powiatowych centrach pomocy rodzinie (PCPR) objęła woj. mazowieckie, ale wnioski zapewne można rozszerzyć na cały kraj.
Najwyższa Izba Kontroli była zainteresowana, czy istniała możliwość większego wsparcia, lepszego rozdysponowania środków etc. Wszystko wskazuje na to, że nie.
Środki PFRON wykorzystywano zgodnie z prawem oraz gospodarnie, natomiast ze względu na ograniczoną ich ilość, w poszczególnych powiatach ustalano dodatkowe zasady przyznawania dofinansowania.
Celem było objęcie pomocą jak największej liczby osób z niepełnosprawnościami, według jednakowych i transparentnych zasad. Wprowadzanie tych zasad, jak podkreśla NIK, odbywało się jednak pomimo braku stosownej podstawy prawnej w przepisach powszechnie obowiązujących.
PCPR się starały, ale podstaw prawnych nie było
W wyniku kontroli stwierdzono, że wdrożone w powiatach rozwiązania organizacyjne umożliwiały właściwą realizację zadań w zakresie dofinansowania zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny, przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze.
PCPR pozyskiwały wiedzę o potrzebach osób z niepełnosprawnościami, co umożliwiało hierarchizację zadań dotyczących rehabilitacji społecznej oraz właściwy podział środków przewidzianych na ich realizację.
Dzięki aktywnemu monitorowaniu wykorzystania środków Funduszu zapewniono pełne i efektywne ich wykorzystanie. PCPR rzetelnie rozpatrywały składane wnioski, dokonując następnie należnych wypłat dofinansowania.
Co z tego, jeśli pieniędzy było za mało, a odmowy pomocy nie wynikały z przepisów prawa i podstaw do odrzucenia wniosków, tylko konieczności (brak wystarczających środków).
Wprowadzano dodatkowe zarządzenia, uchwały itp., by zracjonalizować wydatkowanie ograniczonych środków na realizację zadań określonych w ustawie o rehabilitacji.
Sądy administracyjne i wojewodowie, sprawujący nadzór nad stanowieniem aktów normatywnych przez jednostki samorządu terytorialnego, konsekwentnie kwestionowały jednak legalność tego rodzaju działań, wskazując, że nie znajdują one podstaw w regulacjach ustawowych.
Najwyższa Izba Kontroli wskazuje, że stosowany powszechnie przez PCPR sposób rozpatrywania wniosków o dofinansowanie może być skutecznie zakwestionowany pod względem prawnym.
Ci, którzy otrzymali odmowę dofinansowania, zapewne mogli się skutecznie się od tej decyzji odwołać i dochodzić swoich praw sądownie.
Problem pozostaje i nie da się go rozwiązać z pomocą drobnych korekt. Potrzebna jest zmiana prawa. NIK uznała za zasadne podjęcie działań mających na celu zmianę ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej.
Wskazane jest też nadanie radzie powiatu uprawnienia do ustalania zasad przyznawania dofinansowania ze środków PFRON, w ramach limitów dofinansowania, z jednoczesną możliwością wprowadzenia dodatkowych kryteriów uwzględniających skalę i hierarchię potrzeb mieszkańców danego powiatu.
Czytaj także: Kryteria i urzędnicy pokonali niepełnosprawnych. Tylko 5 proc. wniosków rozpatrzone pozytywnie
